Фараби университеті – ұлттық ойлау жүйесінің алтын ұясыFarabi University

51

Фараби университеті – ұлттық ойлау жүйесінің алтын ұясы

10 қазан, 2024

Тұрсын ЖҰРТБАЙ, жазушы, филология ғылымының докторы:

– Біздің Қазақ ұлттық университетін бітіргенімізге 50 жыл болып қалыпты. Ол кезде оқуға 53 жас түскен едік, курс­тас­тары­мыздың 29-ы бұ дүниеден өтіп кетті. Марқұм­дар­дың жатқан жері жайлы болсын... Биыл біздің түлеп ұшқан университетімізге 90 жыл толып жатыр екен. Бұл үлкен оқиға. Осы уақыт ішінде оқу ордасы алып универ­ситет­ке айналды. Жұмыс­тарыңызға жеміс тілейміз. Құрметті Жансейіт Қансейітұлы, бізді қабылдап, сый-сияпат жасап, марапат беріп жатқаныңызға Алла риза болсын. Қара шаңырақ ҚазҰУ-ымыз жаңарып, жасара берсін деген тілек айтқым келеді. 

Негізі, оқу орны адамның саналы ғұмырының мағынасын арттырады. «Елу жылда – ел жаңа» дейді біздің халқымыз. Осы уақыт аралығында бір адамның өмірінде екі мемлекет ауысып қана қоймай, сана, көз­қарас, білім, талап өзгерді. Біз оқыған кезде осы қазір уни­вер­ситет орналасқан аумақ қа­лың бұта, тоғай болатын. Бі­лім алушылар үнемі тазалап, арық атаулыны аршып, қураған ағашты кесіп, күтім жасай­тын­быз. Оқу ордасынан білім ал­ған тұста университетте 14 мың студент болса, қазір 27 мың сту­дент білім алады екен. 500-ден аса білім бағдарламалары бойынша маман иелерін да­йын­дайды екенсіздер. Бұл – заманмен, қоғаммен тең басып ілгерілеу деген сөз. Байқап отыр­мыз, білім ошағының ма­териалдық-техникалық мүм­кін­діктері де, жабдықталуы да жан-жақты өсіп жатыр екен. Осындай тың жаңалықтарды есту, көру – біз үшін үлкен қуа­ныш. Енді Фараби университеті алдағы 50 жылдықта Әбу На­сыр әл-Фараби оқып, білім ал­ған Дамаскі шырағындай жар­қы­райды деген сенімдемін.

Бұл университет менің бү­кіл өмірлік мақсат-мұратымды, жолымды ашқан білім ордасы. Көпшілікпен танысуға, жұртпен араласуға, оқу мен адам­гер­шілік дәрежесін игеруге ықпал еткен осы университет. Әлі күн­ге дейін есімде, біз мұнда араб тілінде оқыдық. Тек араб тілінде оқимыз деп, бір ай бойы сабаққа бармағанымызды ұмы­­та қойған жоқпын. Басшы­лық біздің талабымызды орын­дап, араб тілін ашқан болатын, соның нәтижесінде біз сирек қордың еңбектерін оқитын бол­дық. Бірінші курс оқып жү­р­ген кезімде В.И.Лениннің 100 жылдығы келіп қалып, курстық жұ­мыс ретінде сол кісінің ең­бегі туралы жаз деген тап­сыр­ма түсті. Мен бұл тақырыпты ал­май, «Айқап» журналындағы публицистика» деген тақы­рып­ты қаузап, қазақтың жері, тіл, діл мен дін мәселесін көтерген зерт­теу мақаламды жаздым. Содан не керек, жазғы сессия кезінде өзіміздің Ғалия Иб­раева «Жұртбаев, сен қайда жүр­сің? Байқауда жеңімпаз ата­нып, 15 сом ақшалай сый­лық ұтып алдың» дегенде, таң-тамаша болғаным бар. Сөйт­сем, менің еңбегімді, жазып кел­ген қолжазбамды байқауға жіберіп жүрген ұстазым Қа­йыр­жан Бекқожин екен. Оны ке­йін білдім. Содан ұстазым Қа­йыржан Нұрғожаұлы күздің бір күнінде мені өзіне шақырды. Біз оны «ақ бас бура» дейтінбіз. Алдына барып едім, амандық-саулықтан кейін: «Сен осы ақын­сың ба?» – деді. «Иә, ақын­­мын» дедім. «Ақындар ақымақ келеді. Ана Сырбайды білесің ғой, ақын ғой. Ақын. Демек, ақымақ. Ана Қалижан Бекқожинді біле­сің ғой?» «Білем». «Ақын ғой, ақын» (туған інісі ғой). «Ақымақ па, ақымақ. Одан да сен маған шәкірт бол» деді. Мен де сөзге келмей, «болам» дедім. Енде­ше бұл жайында тірі жанға айт­пай­сың. Мені ұстаз еткен Әле­кең­дей ұлы ұстаздарым бар еді, мен сол кісілерге қарыз­дармын. Оларға бүкіл қазақ хал­қы қарыздар» деді. Мен «Аймауытовты білемін, әңгіме­ле­рін оқығанмын. Әлихан Бө­кей­ханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағ­жан Жұмабаев...» деп айта бастап едім, «Ешкім естімесін, тірі жанға аузыңды ашпайсың, уақыты келгенде ақталады» де­ді. Одан кейін «Осы күнге де­йін екі шәкірт дайындап едім, біреуі ауылға кетіп қалды, екін­шісі құрыды» деп қысқа қайыр­ды. Меніңше, біреуі Зарқын Тай­шыбай болуы керек, екін­шісі – Әділғазы Рақымжанов. «Енді уақыт аз қалды, шәкірт­тікке сені дайындаймын» деді. Содан уақыт оздырмай Тауман Амандосовқа алып барды. Ол кісі мені көре салысымен «Жұрт­баев, саған жатақхана жоқ» деп маңына жолатқысы келмеп еді, Қайыржан ағай бірден: «Мына бала бүгіннен бастап менің шә­кіртім, бұ балада жұмыстарың болмасын» деді. «Жұмыс сол ма, иә». «Болды, болды, Қай­ре­ке». Екеуара әңгіме осылай өр­біді.

Амандосов ағайымыз Тұ­рым­тай Дүйсебаеваны шақыр­тып алды да, «Жұртбаев са­бақ­қа келе ме, келмей ме, ша­руаларың болмасын» деді. Мені сабақтан босатып, кітап­ха­наға жіберейін деп тұр ғой, оны ішім сезді. Одан желкелеп Қожакеевке алып келді. Темкең де мені көре салысымен «Әй, Жұртбаев, атақты Жұртбаев тағы да сен бе? Осы сен жүрген жер оңбайды» деп айтып үл­ге­ріп еді, ол кісіге де «Мынау ме­нің шәкіртім, сабаққа келе ме, келмей ме, шаруаларың бол­масын» деп нық айтты. Аман­досов та, Қожакеев те Бекқо­жин­нің шәкірті ғой, екеуі де ұс­тазына қарсы келмеді, «Жақ­сы, Қайреке» деп шығарып сал­ды. Бұл енді маған жақсы болды. Сабаққа Жұртбаев үшін профессор Бекқожин келеді. Рақат. Енді кетуге ыңғайлана беріп едім, желкемнен алды да, Жолдасбековтің кабинетіне алып барды. Өмірбек Арслан­ұлы орнынан атып тұрып аман­дасты. Екеуі аз-кем әңгі­ме­лес­ті. Соңынан Бекқожин мені нұс­қап, «Әнеукүнгі айтқан бала» деді. Демек, олар алдын ала ақылдасып, келіскен ғой. Содан хатшысын шақырып алып, «Дәулетоваға хат жаз» деп тапсырма берді. Сөйтіп, қазіргі Ұлттық кітапхананың арнайы қорына (ҰҚК) рұқсат алып берді. Содан бірінші курсты бітіргенімде алаш­та­ну­дан емтихан алды. Көп ұзамай ұстазым ұсталып кетті. Сөйтіп, мен осы жолға, алаштануға ұлы ұстазымның арқасында кел­генімді мақтан етемін. Ұлт­қа бір керегі шәкірт пен ұстаз деп есептеймін.

Менің бүкіл өмірлік мақсат-жолымды ашқан универ­сите­тіме дән ризамын. Өзіміз білім алып шыққан журналистика факультетінің негізін 1942-43 жыл­дары жаңа ғана мен ұс­тазым деп ризашылықпен еске алып отырған Қайыржан Нұр­ғо­жаұлы Бекқожиннің қала­ға­нын осында білім алып жатқан әр шәкірт білуі тиіс. Тауман Аман­досов пен Темірбек Қожа­кеев ол кісінің алғашқы шәкірт­те­рі. Мұны сіздер, бүгінгі ұр­пақ, біле жүрсін деп айтып отыр­мын.

1987 жылы 13 қаңтарда ақын Олжас Сүлейменов «Ұс­та­зыңа деген құрметіңді көр­сететін кез келді. Алашор­да­шыларды ақтау жөніндегі ко­­миссияның кеңесшісі бола­сың» деді. Ол кісі ұстазым екеу­міздің арамыздағы әңгі­меден хабардар еді. 1987-88 жылдары Жоғарғы сотта Алаш мүшелерін ақтау комиссия­сы­ның жұмысын жүзеге асырдым. Соттың үкімі шықты. Сөйтіп, Қайрекең бастап кеткен жол бүкіл қазақ интелли­ген­ция­сы­ның жүрегі арқылы тәуел­сіз­дікке жол ашып, бүгінгі Алаш идеясын алға ұсынды. Бір айта кетерлігі, біздің ұстаздарымыз социалистік қоғамда өмір сүріп, сол қоғамның ғалым-профессорлары болғанымен, таным-түйсігінде, берген тә­лі­мінде Алаш идеясымен өмір сүрді. Сол идея – мәңгілік идея. Бір айтарым, қазақ халқы бар кезде Алаш идеясы өл­мей­ді және қазақ халқын биік дең­гейде көтереді деген ойдамын.

Бүгінгі журналистиканың да, баспасөздің де басты мін­деті зор. Ол – ұлттық тәуел­сіз­дік­ті және ұлттың рухани тәуел­с­іздік мүмкіндігін сақтап, жүзеге асыру. Бұл ретте өзіміз­дің алма-матер алтын ұямыз журналистика факультеті ал­дында тұрған жауапкершілік міндеті де зор. Біз оқып-білім алған осы факультетке қарыз­дармыз. Университет туы қашанда биік, Фараби уни­вер­ситеті ұлттық ойлау жүйесінің алтын ұясы деп есептеймін.

Жоғарыда айтып өттім, біз бірге оқыған 53 жастың ішінде өз мамандығына қиянат жаса­ғаны жоқ. Бәрі де қазақ бас­пасөзінде, әр деңгейде жұмыс істеді. Біздің арамыздан Асқар Егеубаев, Бақытжан Майта­нов­тай ғылым докторлары шық­ты. Жүрсін Ерман, Несіпбек Айтұлы сынды қазақ ұлтының идея ұстарлары шықты. Жур­на­листиканың жампозы Жан­болат Аупбаев, қазақ журна­листерін тәрбиелеген, қырық жыл бойы журналистиканың қыр-сырына баулыған ұстаз На­мазалы Омашевты атап өтсем артық бола қоймас. Қал­ған курстастарым баспасөз саласында, оның ішінде теле­ви­дениеде қызмет еткендері көп. Солардың бірі – облыстық телевидениені басқарған Тө­леген Берішбаев, өзгелері түр­лі салада абыройлы қызмет етті. Мен курстастарым таңда­ған мамандығына адал қызмет етті деп санаймын.

Сөз соңында айтарым, қа­зіргі Әл-Фараби атындағы Қа­зақ ұлттық университеті – ұлт­тың ойлау жүйесін, ертеңге қа­нат қағып баратын алар асуын, өткен тарихын болжап зерт­теуге мүмкіндік беретін бі­ре­гей университет. Егер уни­вер­ситеттік білім болмаса, ке­шегіні, бүгінгіні, ертеңгіні бай­­­­ланыстыра ұштастыратын, со­ған қозғалыс беретін лайық­ты мамандар даярланбаса, он­дай ұлт ешқашан жоғары дең­гейге көтерілмейді. Менің ойым­ша, Фараби университеті қа­зақ ұлтының ақыл-ойы, тәр­биесі, ғылымының бола­шақ­тағы кепілі болады деп есе­п­тей­мін. Тоқсан жылдық ме­­­рей­той­ла­рыңыз құтты, қа­йыр­лы болсын. Әр шәкірт қа­зақ руханиятында ізін, сөзін, адал махаббатын қал­дырса екен деп тілеймін.

Гүлзат

НҰРМОЛДАҚЫЗЫ